Analoji

[phi]

1 Başlangıçta, Yunan matematiği ya da bilimindeki anlamıyla, iki şey arasındaki ortaklık ya da karşılıklı ilişki.

2 Varolan şeyler arasındaki benzerliklere, özellikle de sınıf benzerliği dışında kalan benzerliklere, yani işlev benzerliğine, ilişki benzerliğine işaret etme işlemi ve iki şey arasındaki benzerliklerden yola çıkarak, onların başka bakımlardan da benzer olacaklarını öne süren çıkarsama.

Buna göre, analoji, X ve Y'nin a gibi ortak bir özellikleri, ayrıca X'in b gibi ortak bir
özelliği olması durumunda, Y'nin de b gibi bir özelliği olacağı sonucuna varan akıl yürütmedir. Başka bir deyişle, analojide, iki ayrı şeydeki ortak bir özellikten hareketle, o iki şeyden birinde bulunan bir özellik ikincisine de yüklenir; fakat, söz konusu özelliğin ikincisinde bulunması zorunluluğu yoktur. Benzerlik, yani ortak özelliklerin sayısı arttıkça, sonucun doğru olma olasılığı da artmakla beraber, analoji zorunlu sonuca götüren bir akılyürütme türü değildir.

Öte yandan analojide, hiçbir zaman bir genelleme söz konusu olmaz, burada bazı olay, olgu ya da nesnelerden başka bazı olay, olgu ve nesnelere, yani tikelden tikele gidilir. Bütün bunlara karşın, analoji bilimin gelişmesinde oldukça önemli bir rol oynamıştır; dahası analoji, örneğin deneyden çok gözleme dayalı olarak çalışan astronomi gibi doğa bilimlerinde ve sosyoloji gibi toplum bilimlerinde çok sık kullanılan bir yöntem durumundadır.

3 Teolojide, Tanrı ile yaratıkları arasında bir benzerlik kurup, Tanrı'nın niteliklerinin ve doğasının bilgisine yaratıklarının niteliklerini ve doğasını mütalaa etmek suretiyle erişme.