Zorunluluk
-
-
Genel olarak, olumsal olmaya, olduğundan başka türlü olabilmeye karşıt olarak, olduğundan başka türlü olamama durumu; onsuz olunamazlık hali; bir şeyin kendisi olmadan, belli bir şeyin yapılamaması ya da varlığa gelememesi durumu.
-
Daha özel olarak ve mantıksal zorunluluk anlamında, sadece mantık yasalarının sonucu olma, bu yasalardan kaçınılmazlıkla çıkma durumu. Buna göre, örneğin "Yağmur yarın ya yağacak ya da yağmayacaktır" önermesi, üçüncünün imkansızlığı olarak bilinen mantık ilkesinin bir ifadesi olduğu için, mantıksal yapısından dolayı doğru olan bir önermeye özgü mantıksal zorunluluğu tanımlar.
Mantıksal zorunluluk, biraz daha geniş bir anlam içinde, hiçbir sınırlama olmaksızın mantıksal olarak mümkün tüm dünyalar için geçerli olma durumunu tanımlar. -
Öte yandan, bir bilgi ya da önermenin bilen ya da düşünen kişinin bildiği şey tarafından gerektirilmesi durumuna epistemik zorunluluk denir. Burada zorunluluk epistemolojik kesinlikle eşanlamlıdır.
-
Buna karşın, dünyada olup biten her şeyin, düzenli ve ahenkli bir bütün içinde, yasalı olarak gerçekleşmesi ve olduğundan başka türlü olamaması durumu metafizik zorunluluk diye tanımlanır. Bu bağlamda, örneğin Platon, söz konusu metafiziksel zorunluluğun kaynağına İdealar dünyasındaki zorunlu ilişkileri koymuştur. Oysa Ortaçağ düşünürleri ve hatta ilk dönem modern filozoflar, bu zorunluluğu Tanrı'nın kudretine ve iyiliğine bağlamışlardır.
-
Söz konusu metafiziksel zorunluluğun özellikle Hume'un kuşkuculuğu eliyle yıkılmasından sonra onun yerine ikame edilen zorunluluk ise, psikolojik zorunluluk olarak bilinir. Bilindiği üzere, nedenselliğe duyulan inancın, mantıksal ya da metafiziksel olarak hiçbir şekilde açıklanamayacağını öne süren İngiliz düşünürü David Hurne tabiatımızın, psikolojik yapımızın bizi nedenselliğe inanmaya sevk ettiğini söylemiştir. Ona göre, bu,insanın hayatını sürdürebilmesi için fazlasıyla yeterlidir. Zorunluluk insan doğasının, insan psikolojisinin yarattığı bir zorunluluk olup, insanın varlığını sürdürebilmesinin olmazsa olmaz koşuludur.
-
Psikolojik zorunluluğun bir adım daha ötesi, zorunluluğun nornik ya da metafiziksel zorunluluk olarak dış dünyada gerçekleşmediğini, algılarımıza zorunluluk karakteri yükleyenin bizim kendimiz olduğunu öne süren Kant'ın trasendental zorunluluku'dur.
-
