Samanyolu
-
Gökyüzünde göreceğimiz en muhteşem manzara sanırsam Samanyoludur. Bu net görüldüğü yerlerde biraz da ürpertici, hatta ürkütücü bile olabilir.
Çünkü evrende minicik bir şey olsa da bize göre aşırı devasa bir şeyden bahsediyoruz. Samanyolu bir çubuklu sarmal galaksi. Merkezinde çubuk şeklinde uzun yoğun bir bölge var. Çubuğun iki ucundan iki ana kol çıkıyor. Biz bu kollardan birinin üzerindeyiz ve içinde olduğumuz kolu dışarıdan göremiyoruz. Burada, güneşimiz gibi yüz ila iki yüz milyar yıldızın içinde bu yıldızlardan birinin, ona güneş diyoruz, etrafında dönüyoruz.
Gördüğümüz diğer kol. Onu uzaktan noktalar parlayan bir yol şeklinde görüyoruz. Galaksimizi dışarıdan görmek aşırı uçuk bir hayal, böyle bir şey olanaksız. Neye benziyor diye başka çubuklu sarmal galaksilere bakıyoruz.
Bu aklın alamayacağı kadar büyük devasa yapı uzayda öyle minicik bir şey ki, en yakın komşu galaksi olan Andromeda'dan galaksimiz çıplak gözle ya görünmüyor, ya çok zor görünüyordur. Andromeda bizim galaksimizin üç misli büyük olduğu için biz onu çıplak gözle seçebiliyoruz.
Samanyolu'nun merkezi ise güney yarım küreden görülebiliyor. En muhteşem Samanyolu manzarası Antarktika'dan görülüyor. Havada su buharı hiç yok çünkü. Fakat sürekli gece olan güney kışında Antarktika'da insan yaşayamıyor. Yazın dönmek üzere terkediyorlar. İşin acayibi imparator penguenler orada kışı geçiriyorlar! Onlardan başka hiç canlı kalmıyor orada! Bu bana hep inanılmaz gelir. Eksi elli altmış derecelerde dondurucu kar fırtınalarında o hayvanlar orada sağ kalıyorlar, buna inanamıyorum. Sırf kendileri sağ kalsalar iyi, yumurtalarını da koruyorlar. Dünyada inanılmaz bir şey varsa o da bu!
Neyse merkezden uzanan muhteşem sarmal manzarası daha çarpıcı ama aslında merkez iyi görülemiyor. Çünkü yoğun toz ile kaplı. Eğer Samanyolu merkezini kaplayan toz olmasa apaçık görülse insanlar işte tanrı bu derlerdi.
Bu muhteşem manzara tarih boyunca efsanelere konu oldu. Tanrıça Hera kendisinin olmayan bir çocuğu emzirdiğini anlayınca çocuğu çektiği anda memesinden saçılan sütün bu şekli aldığı... Saman çekilen yolda dökülen samanların Ay ışığında parladığı... Farsçada Kehkeşan saman çeken demek.
Ayyuka çıktı deyimini kullanırken Ayyuk'un bir yıldız olduğunu ise bilmiyordum yeni öğrendim.
-
İşin çarpıcı yanı, 1920 ye kadar evreni Samanyolu'ndan ibaret sanıyorduk. Anladık ki galaksimiz evrende bir noktacık, en yakın komşu galaksiden bile zor görülebilir! Evrenin büyüklüğüne hâla hayret ediyoruz, hâla kavrayamadık! Gözlemlenebilir evren ışık hızı ve evrenin ömrü ile sınırlı. Gözlemlenemeyen kısmı ancak tahmin edebiliyoruz.
Tabii ondan önce de evreni güneş sisteminden ibaret sanıyorduk. Daha öncesinde dünyadan ibaret sanıyorduk.
-
İşte bu Andromeda... Bunun ne kadar muhteşem büyüklükte bir şey olduğunu anlatmak çok uzun sürer. Bu, galaksimize en yakın komşu galaksi. Bunun ne kadar büyük bir yapı olduğunu zihin asla kavrayamaz. Fakat evrende bu hiç bir şey. En yakınındaki galaksiden bile zor seçilen küçük bir parlamadan başka bir şey değil.
Bu resim tabii ki Hubble tarafından çekildi.
-
Uzaya teleskop yerleştirme fikrini ilk kez Lyman Spitzer önerdi. Fikri çok pahalı ve çok zor olduğu gerekçesiyle akılcı bulunmadı. Bugün ise yörünge teleskoplarının ötesi güneş yörüngesindeki teleskop James Webb oldu ve ötesi Ay üzerine yerleştirilecek dev bir ayna olacak. Ay'da yerçekimi az olduğu için dünyada yapılanlardan çok daha büyük aynalar yapılabilir. Çok büyük aynaların dünyada kendi ağırlığını taşıması çok zor. Belli bir ayna çapında kalıyorlar. Fazlası yapılamıyor.
Spitzer ölmeden önce çok yaşlı iken Hubble'ın fırlatılmasını dünya gözü ile gördü ve hayalleri gerçekleşen şanslı insanlar arasına girdi. Fikri ortaya atmasının üzerinden 44 yıl geçmişti. 82 yaşındaydı ve Hubble'ın gönderdiği fotoğraflar üzerinde konuşurken aşırı heyecanlanıp hayatını kaybetti.
NASA bir sonraki uzay teleskopuna onun adını verdi. Edwin Hubble ise evrenin Samanyolu'ndan ibaret olmadığını, Andromeda'nın galaksimize en yakın galaksi olduğunu keşfeden adam. Adını taşıyan teleskop bu fotoğrafı çekip dünyaya gönderdiğinde ne yazık ki Hubble hayatta değildi ve bu muhteşem fotoğrafı göremedi.
-
Bu taç gibi muhteşem sarmal, eğer yıldızlar birer toz tanesi olurlarsa dünya büyüklüğünde. Bunu zihnin kavraması olanaksız, çünkü yıldız dediğimiz şeyler güneşten de büyük olabiliyorlar. Güneşimiz ise dünyanın topluiğne başı kadar olduğu ölçekte futbol topu kadar.
Yıldızların ve bu arada tabii güneşimizin de toz tanesi olduğu ölçekte Samanyolu ise Asya kıtası kadar. Bu kadar büyük olan Andromeda çıplak gözle zorlukla bir ışık lekesi şeklinde görülebiliyor. Onu da görmek son derece zor, astronom olmak gerekiyor.
Andromeda ve Samanyolu, elli kadar galaksiden oluşan ve bir çok galaksi grubuna göre küçük olan yerel galaksi grubunun en büyük iki üyesi. Bin kadar galaksiden oluşan gruplar var. Bunlar üst grupları, bunlar süper kümeleri ve onlar da evreni oluşturuyorlar.
Bizim kozmik adresimiz Dünya gezegeni/Güneş sistemi/ Avcı alt kolu / Orion yan kolu / Sagittarius ana kolu / Samanyolu galaksisi / Andromeda yerel grubu / Başak üst kümesi /Laniakea süper kümesi
Andromeda grubun en büyük üyesi olduğu için yerel grubumuza adını veriyor, Başak kümesi de üst kümenin en büyük küme adı. Laniakea ise Hawaii dilinde sonsuz cennet anlamına geliyor.
Hawaii halkı ülkelerinde dağ zirvelerine kurulan teleskopların tanrıları rahatsız ettiğine inandıkları için bu teleskoplardan hoşnut değiller. Gururlarını okşamak için bu ad verildi.
Andromeda ve Samanyolu korkunç bir hızla birbirlerine doğru çekiliyorlar fakat çarpışma beş milyar yıl sonra, çünkü mesafe de çok korkunç.
Üst küme bölgemizde de The Great Attractor yani Büyük Çekici adlı bir ne olduğunu tam bilmediğimiz bir şey var. Bunun görülmemiş büyüklükte bir karadelik olduğu düşünülüyor. Üst kümemiz bunun etrafında toplanmış alt kümelerden oluşuyor. Bu bütün üst kümeleri yutacak mı bilmiyoruz. Buna evrenin ömrü yetmez gibi ama bilmiyoruz. Belki evren Büyük Yırtılma ile parçalanacak ama devasa karadelikler oluşacak. Tıpkı bir elmanın çürüyüp dağılması ama çekirdeklerinin kalması gibi.
-
@DemoKratos, içinde söyledi: Samanyolu
Gökyüzünde göreceğimiz en muhteşem manzara sanırsam Samanyoludur. Bu net görüldüğü yerlerde biraz da ürpertici, hatta ürkütücü bile olabilir.
James Webb beni doğruladı. Çektiği bir galaksi fotoğrafı ürkütücü bulundu. Marvel evreninden fırlamış kaotik bir sürrealist yapı gibi göründüğü yazıldı. Hubble bu kadar ayrıntıyı görüntüleyemiyor. Galaksinin görünümü gerçekten ürkütücü ve ürpertici.
Tabii ki galaksi nedir bilenler için. Galaksi evrende milyarlarca sayıda bulunmasına rağmen aklın kavrayamayacağı kadar büyük bir şeydir. Ancak modelleyebiliriz.
-
Güneş futbol topu kadar olduğunda dünyanın topluiğne başı kadar kaldığı modeli bir düşündükten sonra güneşin toz tanesi kadar kaldığı modelde Samanyolu'nun Asya kıtası kadar olduğunu söylemiştim. Dünya daha galaksiden çıkmadan yok olmuş kadar küçülüyor. Bu ölçekte dünya ne kadar küçüktür, söylemek zor. Yok gibidir.
Hayır şimdi Asya kadar bir çölde yıldızlar kum taneleri olsa bu bile korkunç bir büyüklük ama bu bile değil, galaksi kum çölü gibi değil, bir toz bulutu gibi. Bu toz taneleri ise devasa güneşler!
Ki Samanyolu ortalama bir galaksi. Çok daha büyükleri var. Bu kadar büyük bir evrendeki konumumuzu sorgulamak çok ufuk açıcıdır, bu sorgulamayı yapmadan insanlık bilinci oluşmaz.
-
