Özgürlük fizik yasalarıyle ilgili bir olgu değildir. İnsan ve toplumsal bir içeriğe sahiptir; aynı zamanda sosyal-ekonomik-politik, tarihsel bir olgudur.
Bir çocuk dünyaya geldiğinde yapayalnız kalacağı bir adada büyüme olanağına sahip olsun, erginleştiğinde biyolojik olarak insan ve fakat sosyal olarak değildir; bu canlının özgür olduğu da söylenemez.
"ben" in özgürlüğü "sen ve ötekinin" özgürlüğü kadardır.
Özgürlük ve iradenin özgürlüğü farklıdır. Özgürlük dillendirildiği gibi her istediğini yapmak değildir; zira bu zaten sınırlı evrende mümkün olmayan bir hayelden öte bir şey olamaz. Özgürlük bireysel değil toplumsal bir olgudur. Bu yapısı itibariyle özgürlük bireysel irade ile de çatışkı içindedir. Bu bağlamda söylenebilir ki insanın bir tür olmayı da başaramamasına karşın diğer tüm türlerle ayrım gözetmeksizin yaşayabilmesinin -dünya gezegenin de yada ötesinde – maddi tüm koşullarının ortaklaşılması, yaratılması ve paylaşılmasıdır özgürlük... Birey ve iradesinin tercih yapması ve özgürlüğüne gelince, bu durum bireyin bilinç düzeyi ile yakından ilgilidir. Her ne olursa olsun yaptığı tercihler ile birey hem bir insan hem de özgür iradesi olan bir canlıdır. Küçük bir örnek ile bunun nasıl gerçekleştiğini, determinist yasalardan nasıl azade olduğunu görebiliriz. denek birey (x) elmayı çok seviyor, maden suyunu hiç sevmiyor; - biyolojik dayatma -, önüne elme ve maden suyu koyarak (x) e deniyor ki maden suyunu tercih edersen mükafat alacaksın, değilse hiç bir şey - toplumsal dayatma – hiç bir kimse ve hiç bir bilimsel veri bize önündeki üç seçenekten hangisini tercih edeceğini önceden kesin bir dille söyleyemez. Ancak bilinen odur ki o an yapacağı tercihi (x)i bir yere koyacaktır, üç ayrı noktadan birine taşıayacaktır; (x) gerçekten tercih yapabilme özgürlüğüne, yetisine sahip değilse kendisine böyle bir teklifin yapılmasının bir anlamı olmazdı zaten. (x) elmeyı tercih ederek topumsal dayatmayı ret edecek ya da maden suyunu tercih ederek doğal dayatmayı; hepsinden daha önemlisi ikisini de ret etmek suretiyle hem doğal hem de toplumsal dayatmaları ret edecek ve öznelliğini gerçekleştirecektir. Bu durum kuantum fiziğine de uygundur.
