Zorunluluk

[TENTEN]

1. Genel olarak, olumsal olmaya, olduğundan başka türlü olabilme­ye karşıt olarak, olduğundan başka türlü olamama durumu; onsuz olunamazlık hali; bir şeyin kendisi olmadan, belli bir şeyin yapılamaması ya da varlığa gelememesi du­rumu.

2. Daha özel olarak ve mantıksal zorunlu­luk anlamında, sadece mantık yasalarının so­nucu olma, bu yasalardan kaçınılmazlıkla çıkma durumu. Buna göre, örneğin "Yağmur yarın ya yağacak ya da yağmayacaktır" öner­mesi, üçüncünün imkansızlığı olarak bilinen mantık ilkesinin bir ifadesi olduğu için, man­tıksal yapısından dolayı doğru olan bir öner­meye özgü mantıksal zorunluluğu tanımlar.
   Mantıksal zorunluluk, biraz daha geniş bir anlam içinde, hiçbir sınırlama olmaksızın mantıksal olarak mümkün tüm dünyalar için geçerli olma durumunu tanımlar.

3. Öte yandan, bir bilgi ya da önermenin bilen ya da düşünen kişinin bildiği şey tara­fından gerektirilmesi durumuna epistemik zo­runluluk denir. Burada zorunluluk epistemo­lojik kesinlikle eşanlamlıdır.

4. Buna karşın, dünyada olup biten her şeyin, düzenli ve ahenkli bir bütün içinde, yasalı olarak ger­çekleşmesi ve olduğundan başka türlü ola­maması durumu metafizik zorunluluk diye ta­nımlanır. Bu bağlamda, örneğin Platon, söz konusu metafiziksel zorunluluğun kaynağı­na İdealar dünyasındaki zorunlu ilişkileri koymuştur. Oysa Ortaçağ düşünürleri ve hatta ilk dönem modern filozoflar, bu zorun­luluğu Tanrı'nın kudretine ve iyiliğine bağla­mışlardır.

5. Söz konusu metafiziksel zorunluluğun özellikle Hume'un kuşkuculuğu eliyle yıkıl­masından sonra onun yerine ikame edilen zorunluluk ise, psikolojik zorunluluk olarak bi­linir. Bilindiği üzere, nedenselliğe duyulan inancın, mantıksal ya da metafiziksel olarak hiçbir şekilde açıklanamayacağını öne süren İngiliz düşünürü David Hurne tabiatımızın, psikolojik yapımızın bizi nedenselliğe inan­maya sevk ettiğini söylemiştir. Ona göre, bu,insanın hayatını sürdürebilmesi için fazlasıy­la yeterlidir. Zorunluluk insan doğasının, in­san psikolojisinin yarattığı bir zorunluluk olup, insanın varlığını sürdürebilmesinin ol­mazsa olmaz koşuludur.

6. Psikolojik zorun­luluğun bir adım daha ötesi, zorunluluğun nornik ya da metafiziksel zorunluluk olarak dış dünyada gerçekleşmediğini, algılarımıza zorunluluk karakteri yükleyenin bizim ken­dimiz olduğunu öne süren Kant'ın trasendental zorunluluku'dur.