Maniheizm
-
M.S. 3. Yüzyılda Mani tarafından kurulmuş olan gnostik bir dini gelenek olan Maniheizm, henüz Mani’nin yaşadığı dönemde evrensel bir dünya dini olarak yayılmaya başlamıştır. 8. yüzyılda (762/763’te) Bögu Han’ın bir genelgesiyle Doğu Türkistan’da Uygurların resmi dini haline gelen Maniheizm, ancak 6. yüzyıldan sonra batıda, 12. yüzyıldan sonra ise Asya’da gerileme sürecine girmiştir. Günümüzde müntesibi kalmamış olmasına rağmen, İslam hâkimiyeti öncesi dönemde Ortadoğu’da etkin olan, inanç esasları ve Gnostik hayat anlayışı açısından oldukça dikkat çekici olan bir dindir.
İslam öncesinde “cahiliye” dönemi olarak ifade edilen dini gelenek genellikle putperestlik ve paganizm olarak ortaya çıkmıştır. Hicaz bölgesinin putperest geleneğinin oluşumunda çevre kültürlerin paganist etkileri söz konusudur. Bu gelenek doğrultusunda pek çok kült ve kült merkezi oluşturulmuştur. İslam öncesinde Hicaz bölgesine komşu coğrafyada ise önemli İran dinlerinden olan Maniheizm ortaya çıkmıştır. Güçlü bir Gnostik gelenek üzerine dayanan Maniheizm kısa süre içinde geniş bir coğrafyaya yayılarak o dönemde Hıristiyanlığın en önemli rakibi olmuştur.
Maniheizm, İslam dininin bölgede yayılmasından sonra bütün müntesiplerini kaybederek tarih sahnesinden çekilmiştir.
